Huyền thoại Mười Ký

Cuộc đời làm cách mạng của bà lấp lánh những chiến công nhưng cũng đầy những gian khổ, hy sinh.

Chở “hàng cấm” trong nội thành

Bà Mười Ký, tên thật là Nguyễn Thị Ký, sinh năm 1930 trong một gia đình có truyền thống cách mạng. Năm 15 tuổi, bà đã tham gia vào Đội Thiếu niên tiền phong cứu quốc của thị xã Buôn Ma Thuột.

Từ năm 1955, bà chính thức hoạt động binh vận, tiếp tế và gây dựng cơ sở cách mạng trên địa bàn hai tỉnh Đắk Lắk, Đắk Nông.

Giai đoạn này, bà nổi tiếng là một nhà buôn giàu có, xinh đẹp và có thế lực. Gia đình bà có ôtô tải riêng để chở hàng hóa, muối, gạo, thực phẩm… từ Nha Trang về Buôn Ma Thuột và từ Buôn Ma Thuột cung ứng cho các huyện, kể cả vùng biên giới dọc Campuchia.

Mười Ký lại thân quen với hầu hết các quận trưởng, kể cả tỉnh trưởng, có giấy phép thông hành hợp pháp ở hầu hết các ngả đường, đặc biệt là vùng biên giới Buôn Đôn, Ea Súp. Do đó xe của “chị Mười” chở hàng hóa ra vào nội thị và tỏa đi các huyện một cách dễ dàng.

Nhờ vậy mà trong Chiến dịch Mậu Thân 1968, Mười Ký là người đã vận chuyển hàng tấn muối, hàng chục tấn gạo và nhiều tài liệu, vũ khí, giấy, đèn pin, thực phẩm…để chuẩn bị cho cuộc tổng tiến công tại Buôn Ma Thuột.

Không chỉ dùng xe nhà để chở hàng cấm, Mười Ký còn móc nối cả với một số chỉ huy và anh em lái xe trong trong Đại đội Vận tải 23 để chuyển hàng từ đồng bằng lên Buôn Ma Thuột, thậm chí lợi dụng chính xe nhà binh của địch để chở muối, hàng quốc cấm ra khỏi vùng kiểm soát.

Một lần, Mười Ký lợi dụng xe cứu thương của chính đoàn xe nhà binh quân đội địch để chở hai tấn muối ra khỏi nội thành Buôn Ma Thuột. Đến khu vực Km52 thì gặp một vụ tai nạn lật xe, người bị thương vong khá nhiều. Lúc này, xe cứu thương buộc phải làm nhiệm vụ quan trọng hơn là chở số người bị thương kia quay ngược trở vào thành phố để cấp cứu.

Đúng như lo sợ của Mười Ký, không bao lâu sau số quân cảnh đi theo áp tải đã phát hiện ra cả Mười Ký cùng toàn bộ hai tấn muối trên xe. Bị lộ, toàn bộ số hàng trên và cả người, xe đều bị bắt. Mười Ký buộc phải nhờ đến sự can thiệp của trung tá Lê Văn Thành, tỉnh trưởng tỉnh Đắk Lắk lúc bấy giờ, cũng là một trong những người rất say mê bà. Rất may, số hàng trên bị phát hiện khi đang trên đường vận chuyển ngược vào nội thành, do đó Mười Ký có cái lý của người đi buôn bán kiếm lời chứ không phải chở muối ngược ra rừng tiếp tế cho cộng sản.

Một lần khác chuyến hàng chở gạo ra căn cứ Phú Bổn của ta do đồng chí Năm Thưởng và Hồ Danh áp tải cũng gặp tai nạn tương tự.

Mặc dù đã chuẩn bị kĩ càng nhưng khi xe chạy đến Buôn Hồ, hàng vẫn bị lộ, xe bị bắt giữ. Năm Thưởng lập tức đón xe đò về báo tin cho Mười Ký. Mười Ký xuống gặp quận trưởng Buôn Hồ nhận hàng. Với sự lanh lẹ và tài quan hệ của mình, chỉ vài tiếng đồng hồ sau xe được thả, chuyến hàng ấy sau đó lại còn có cả xe của địch áp tải “cô Mười” đi tận đến nửa đường rồi mới quay lại.

Và còn biết bao nhiêu lần khác, trên chở dầu rái, dưới chở vũ khí, trên là bánh kẹo, phía dưới là truyền đơn… Mười Ký đã vận chuyển hàng tấn muối, gạo, mực in, thuốc nổ, súng đạn, truyền đơn ra rừng, vào phố ngay trước mũi quân thù như thế.

Có những lần bị mật vụ bao vây, bám đuổi cả bốn phương nhưng Mười Ký vẫn bình tĩnh, gan dạ thoát khỏi sự bám đuổi của mật vụ để đem hàng kí tài liệu về trót lọt, an toàn vào đúng giờ G.

Không chỉ buôn bán thực phẩm, hàng hóa, Mười Ký còn có cả những chuyến tham gia săn bắt voi cùng với đồng bào bản địa và buôn bán cả voi. Gia đình Mười Ký có 2 con voi trưởng thành cũng đều đem hiến cả cho cách mạng để tải thồ hàng hóa dọc bờ sông Serepôk, khu vực thuộc biên giới Buôn Đôn, Ea Súp ngày nay.

Xinh đẹp, nhảy đầm giỏi, lại còn tháo vát, nhanh nhẹn, quen biết với hầu hết các nhân vật cộm cán, kể cả vợ con và bồ bịch của các nhân vật có tầm cỡ lúc bấy giờ… là những điều kiện thuận lợi để Mười Ký xây dựng hàng loạt cơ sở nội tuyến trong quân chủ lực ngụy, cài cả người vào Văn phòng tiểu khu Bảo An Đắk Lắk, không những thế bà còn “điều khiển” được cả Trung tá tỉnh trưởng TH, Thiếu tá Tổng hành dinh sư đoàn chủ lực V…

Sắt son với cách mạng

Năm 1968, cơ sở cách mạng của Mười Ký bị vỡ lần thứ hai, cả hai vợ chồng bà và người con trai lớn đều bị bắt. Chồng và con trai bị đày đi Côn Đảo. Riêng Mười Ký cũng bị quản thúc suốt 3 năm qua ở nhà đày Buôn Ma Thuột và Quân lao Nha Trang.

Năm 1969, được tin Bác Hồ mất, Mười Ký cùng các chị em bạn tù ở Phòng nữ chính trị Quân lao Nha Trang tổ chức Lễ truy điệu, lập bàn thờ và để tang Bác Hồ.

Địch biết tin xuống đàn áp, riêng “người cầm đầu” Mười Ký bị đánh sụp sống mũi và bị bắt nhốt vào lò bánh mì (một dụng cụ tra tấn giống như lò nướng bánh, địch bắt tù binh ngồi vào trong đó và nổi lửa thui) suốt hai ngày.

Tù đày mãi đến năm 1972, không đủ bằng chứng để kết tội, Mười Ký được phóng thích.

Ra tù, Mười Ký tiếp tục bắt liên lạc với cách mạng, tham gia tiếp tế để chuẩn bị cho chiến dịch giải phóng Buôn Ma Thuột tháng 3/1975. Giai đoạn này, vợ chồng Mười Ký - Lê Văn Tôn tiếp tục gây dựng được ảnh hưởng và mối quan hệ thâm tình với nhiều nhân vật chủ chốt trong quân đội ngụy.

Trung tá tỉnh trưởng TH, Thiếu tá Tổng hành dinh sư đoàn chủ lực V… thường xuyên qua lại, nhậu nhẹt bù khú tại gia đình của vợ chồng bà. Và trong những lần chén tạc, chén thù ấy, những tin tức bí mật, lệnh điều động quân cho những trận càn lớn… đều được vợ chồng Mười Ký khai thác và báo cáo kịp thời cho tổ chức. Trận đánh lớn của địch tại Pleiku năm 1975 được ta biết trước và kịp thời chuẩn bị là nhờ công cấp báo của vợ chồng bà.

Vào tù, ra khám, biết bao nhiêu khó khăn gian khổ vẫn không dập tắt được tấm lòng thủy chung, son sắt với cách mạng nơi người nữ điệp viên ấy. Nhắc đến Mười Ký hôm nay, bạn bè đồng chí đều kể về bà với những câu chuyện ly kỳ. Tất cả đã làm nên một huyền thoại, huyền thoại về Mười Ký, một người phụ nữ Việt Nam anh hùng trong một thời đại anh hùng.

Mai Khôi