“Gọi gạo” - phong tục độc đáo

Về huyện Tân Yên, tỉnh Bắc Giang trong những ngày giáp Tết cổ truyền, tình cờ chúng tôi được nghe câu chuyện “gọi gạo” - một phong tục có từ rất lâu đời, diễn ra đúng vào đêm 30 Tết - của người dân thôn Phúc Lễ, xã Phúc Hòa, huyện Tân Yên, mà cứ ngỡ chuyện chỉ còn trong ký ức.

Cho đến nay không ai rõ nguồn gốc tục “gọi gạo” có từ bao giờ, nhưng hỏi chuyện các cụ bô lão trong thôn được biết: Tục “gọi gạo” của thôn Phúc Lễ có từ lâu lắm rồi. Cái lý của tục “gọi gạo” này là sự thể hiện những trai tráng khỏe mạnh bảo vệ làng trong ngày tết. Cũng có những cách giải thích khác về nguồn gốc của “gọi gạo”, rằng đó là tục lệ dân gian cầu mong mưa thuận gió hòa, mọi người khỏe mạnh, lúa tốt, cau sai...

Theo Trưởng thôn Vi Phúc Khương thì đại để tục “gọi gạo” xưa ở Phúc Lễ như sau: Đêm 30 trai đinh trong làng vác gậy gộc, giáo mác dưới sự chỉ huy của ông Tộc trưởng ra nằm ngoài cánh rừng ở rìa làng. Nửa đêm ông Tộc trưởng cho nổ 2 phát súng lệnh rồi kéo quân đi. Trống mõ nổi lên, tù và rúc inh ỏi, Đoàn trai đinh kéo vào làng, đến ngõ nhà đầu tiên thì dừng lại. Ông Tộc trưởng gọi chõ vào trong nhà:

“Gạo ơi, gạo ởi, gạo ời,

Nắm cơm, bát nước, nấu xôi gạo à”.

Dứt câu gọi của ông, đoàn quân reo: “À, à”!!

Rồi trống mõ, tù và nổi lên. Trong nhà có người ra mở cổng và cho đoàn một bát gạo nếp trắng thơm ngon. Ông Tộc trưởng đỡ lấy gạo đổ vào thúng  rồi cho đoàn quân đến nhà thứ 2, thứ 3…Qua mỗi nhà đoàn quân đều dừng lại, ông Tộc trưởng đều gọi như thế, chủ nhà lại cho gạo...

(Bài và ảnh) Minh Tư